Τι είναι η αυτοεκτίμηση;
Αυτοεκτίμηση είναι η αξία που δίνουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας. Είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο καθένας την αξία του στον κόσμο και πόσο χρήσιμοι και πολύτιμοι θεωρούμε ότι είμαστε για τους άλλους. Ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας έχει άμεση σχέση με την εμπιστοσύνη που δείχνουμε στους γύρω μας, το τρόπο που σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους, την εργασία μας και την απόδοσή μας σε αυτή. Σχετίζεται σχεδόν με κάθε πτυχή της ζωής μας. Θετική αυτοεκτίμηση δίνει στο άτομο τη δύναμη και την ευελιξία να κάνει αλλαγές στη ζωή του, να τολμάει και να μαθαίνει από τα λάθη του χωρίς το φόβο της απόρριψης.
Τι είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μια δυσφορική συνήθως κατάσταση που εμποδίζει το άτομο να κατανοήσει την πραγματική του αξία και δυναμική. Ένα άτομο με πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση νιώθει ανάξιο, ανίκανο και ανεπαρκές. Στην πραγματικότητα, επειδή νιώθει τόσο άσχημα για τον εαυτό του, πολύ συχνά βρίσκει ή μπλέκει σε καταστάσεις που επιβεβαιώνουν τη δυσκολία του, με αποτέλεσμα τα άσχημα συναισθήματα για το εαυτό του να διογκώνονται κάνοντας ακόμα χαμηλότερη την αυτοεκτίμησή του.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου με χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι από τις συχνότερες αιτίες που οδηγούν κάποιον στο γραφείο ενός ψυχολόγου. Οι λόγοι που ο καθένας δε νιώθει καλά με τον εαυτό του είναι τόσοι όσοι και οι άνθρωποι που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Και αυτό γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, όπως και τα βιώματα, οι πεποιθήσεις και οι προσλαμβάνουσές του. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Πρόκειται συνήθως για ζητήματα και ανησυχίες που τους απασχολούν και θα συνεχίσουν να τους απασχολούν και να τους κάνουν να χάνουν ευκαιρίες στη ζωή τους αν δε δουλέψουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Κάποια από τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά που έχουν όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι:
- Κοινωνική απομόνωση
- Άγχος και συναισθηματική αστάθεια
- Μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και αυτοπεποίθηση
- Διατροφικές διαταραχές
- Δυσκολία να δεχτούν φιλοφρονήσεις
- Αδυναμία να είναι δίκαιοι με τον εαυτό τους- δεν αναγνωρίζουν αντικειμενικά θετικά στοιχεία του εαυτού τους
- Υπερτονίζουν τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους
Αν θεωρείτε ότι έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση, λοιπόν, θα ήταν πολύ ευεργετικό για εσάς να αναζητήσετε βοήθεια προκειμένου να δουλέψετε πάνω σε θέματα που σας απασχολούν και να καταφέρετε να έρθετε σε επαφή με την καλύτερη πλευρά του εαυτού σας- αυτή που αρνείστε πεισματικά ότι υπάρχει.
Αιτίες χαμηλής αυτοεκτίμησης
Ένας μαθητής ενδέχεται να δυσκολεύεται στο σχολείο αν δεν έχει υποστήριξη από το οικογενειακό ή σχολικό του περιβάλλον. Παιδιά που δυσκολεύονται σε κάποιο μάθημα ή στο σχολείο γενικά, που δε λαμβάνουν τη βοήθεια και την υποστήριξη που χρειάζονται βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο δημιουργίας μιας προσωπικότητας με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ίσως νιώθουν «χαζοί» και ανεπαρκείς. Δεν είναι σε θέση να δουν ότι και άλλοι συμμαθητές τους μπορεί να δυσκολεύονται εξίσου. Τις περισσότερες φορές μένουν με την πεποίθηση ότι είναι οι μόνοι που δεν καταλαβαίνουν, άρα κάτι περίεργο συμβαίνει με αυτούς. Αυτό τους κάνει να σκέφτονται ότι δε θα μπορέσουν να πετύχουν τίποτα στη ζωή τους, αφού δεν είναι έξυπνοι και καλοί στο σχολείο. Το στενάχωρο είναι ότι αν κάποιος ενήλικας παρατηρήσει τη δυσκολία τους, με μια μικρή υποστηρικτική πράξη θα μπορούσε να λύσει αυτή τη δυσκολία. Δυστυχώς, οι προτεραιότητες των γονέων και των δασκάλων πολλές φορές είναι διαφορετικές με αποτέλεσμα να παραβλέπουν τέτοια περιστατικά που μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα τη διά βίου ταλαιπωρία του ατόμου.
Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι ένα άλλο ζήτημα που μπορεί να συμβεί νωρίς στη ζωή ενός ατόμου και να τον κυνηγά για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Τα παιδιά που έχουν υπάρξει θύματα σχολικού εκφοβισμού τείνουν να δημιουργούν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους που μπορεί να τους συντροφεύει σε όλη την μετέπειτα πορεία της ζωής τους. Αν οι γονείς, οι δάσκαλοι ή έστω οι συνομήλικοι δεν κάνουν κάτι ώστε να βοηθήσουν, το άτομο είναι μόνο του με το πρόβλημά του και την αρνητική εικόνα του εαυτού του για πάντα. Ένα παιδί που του λένε ότι είναι χοντρό η χαζό έστω και μια φορά, είναι ικανό να κουβαλάει αυτή την άποψή για χρόνια. Εσωτερικεύει αυτό για το οποίο το έχουν κατηγορήσει και φτάνει στο σημείο να πιστεύει ακόμα και ότι του αξίζει όλο αυτό που του κάνουν. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που μεγαλώνουν υιοθετώντας μια αρνητική εικόνα εαυτού και χαμηλή αυτοεκτίμηση μόνο και μόνο επειδή δε βρέθηκε κάποιος να τους υπερασπιστεί ή να τους πει ότι αυτό για το οποίο τον κατηγορούν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Μια τόσο απλή πράξη ευγένειας θα μπορούσε να ενθαρρύνει το άτομο και να το κάνει να αλλάξει άποψη για τον εαυτό του. Ή ακόμα και να μην πετύχαινε αυτό, θα γνώριζε ότι υπάρχει έστω και ένας που ενδιαφέρθηκε για αυτόν και τον είδε διαφορετικά.
Κάποιος που έχει βιώσει μια τραυματική εμπειρία σε σημαντικό αναπτυξιακό στάδιο στης ζωής του, έχει πολλές πιθανότητες να εξελιχθεί σε μια ανασφαλή και με χαμηλή αυτοεκτίμηση προσωπικότητα. Ένα τέτοιο τραύμα θα μπορούσε να είναι οποιασδήποτε μορφής κακοποίηση (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική), κάποιος θάνατος στην οικογένεια, ένα ατύχημα ή το διαζύγιο των γονέων κλπ. Αν το άτομο δεν έλαβε την κατάλληλη βοήθεια ώστε να επεξεργαστεί αυτό που του συνέβη και να ανακάμψει, το τραύμα αυτό ενδεχομένως να παίξει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του. Ίσως να νιώθει ότι έχει κάνει κάτι λάθος, ότι δεν ήταν αρκετά καλός και ότι του άξιζε αυτό που έπαθε. Αν έχει κακοποιηθεί σωματικά ή ψυχολογικά δεν είναι απίθανο να πιστεύει ότι αυτός το προκάλεσε. Ακόμα και αν ξέρει ότι δε είναι έτσι, ξέρει ότι κανείς δεν τον υπερασπίστηκε όπως θα ήθελε. Αυτό τον κάνει να πιστεύει ότι δεν άξιζε και γι’ αυτό δεν ήταν κάποιος εκεί για αυτόν. Και οι ιδέες αυτές για τον εαυτό αν δημιουργηθούν, συνήθως διαρκούν για μια ζωή αν δε δουλευτούν αποτελεσματικά.
Η κοινωνία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο- αρκετές φορές αρνητικό- στην αυτοεκτίμηση των ανθρώπων και στη διαμόρφωση στης αυτο-εικόνας τους. Αν και έχουν γίνει κάποιες καμπάνιες με σκοπό την αλλαγή αυτού του φαινομένου, το πρότυπο που προβάλλεται στους νέους για το πώς θα πρέπει να είναι η εμφάνισή τους και το τι τους κάνει δημοφιλείς καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα. Οι έφηβοι νομίζουν ότι πρέπει να μοιάζουν στις εικόνες που βλέπουν στο διαδίκτυο και δεν είναι λίγες οι φορές που φτάνουν να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν σαν άνθρωποι αν διαφέρουν από αυτό. Στις περιπτώσεις δε που κάνουν προσπάθειες να μοιάσουν στα είδωλά τους και δεν τα καταφέρνουν, καταλήγουν να θεωρούν τον εαυτό τους αποτυχημένο. Δε συνειδητοποιούν ότι η σύγκριση στην οποία μπαίνουν δεν είναι πραγματική. Και αυτό το συναίσθημα της αποτυχίας γίνεται ακόμα πιο έντονο όταν δεν υπάρχει κάποιος να τους εξηγήσει ότι αυτό που προσπαθούν είναι ανέφικτο και δεν φταίνε οι ίδιοι, ότι ακόμα και το ότι προσπάθησαν και τα κατάφεραν μέχρι ένα σημείο είναι επίτευγμα και ότι στο εξής θα πρέπει να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους, τους οποίους είτε θα πετυχαίνουν είτε όχι, αλλά δεν αξίζει να αυτοκαθορίζονται από αυτούς.
Άλλη αιτία χαμηλής αυτοεκτίμησης μπορεί να είναι μια γονεϊκή φιγούρα η οποία χαρακτηρίζεται από παραμέληση ή που δεν εμπλέκεται συναισθηματικά με το παιδί. Σε πολλές περιπτώσεις και κυρίως όταν το άτομο είναι σε νεαρή ηλικία, τα συναισθήματα για τον εαυτό επηρεάζονται άμεσα από τον τρόπο που αισθάνονται οι σημαντικοί άλλοι για αυτό. Όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται μια οικογένεια όπου θα νιώθουν αγαπητοί. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι που δεν έχουν αυτό το προνόμιο στη ζωή τους και δε λαμβάνουν την υποστήριξη που έχουν ανάγκη στο σπίτι. Γονείς που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές, που κάνουν χρήση ουσιών ή που απλά δεν είναι διατεθειμένοι να δείξουν το νοιάξιμο, την αγάπη και την προσοχή που χρειάζονται τα παιδιά τους προκαλούν σε αυτά σοβαρά προβλήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, αφού ακόμα και αυτοί που είναι αυτονόητο να νοιάζονται (για άλλους), δεν νοιάζονται για αυτά.
Η αρνητική επίδραση των συνομηλίκων παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Όταν το άτομο ανήκει σε μια κοινωνική ομάδα που το κάνει να νιώθει άσχημα, αισθάνεται ότι δε το σέβονται, το πιέζουν να κάνει πράγματα που δε θέλει, δε νιώθει άνετα να εκφραστεί και δε σέβονται τη γνώμη και τα συναισθήματά του, καταλήγει να πιστεύει ότι έχει κάποιο πρόβλημα. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει πολύ καταστροφικό για την αυτο-εικόνα.
Η εικόνα του σώματος παίζει καθοριστικό ρόλο στην εικόνα που διαμορφώνει το άτομο για τον εαυτό του γενικότερα. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που προβαίνουν σε μη ενδεδειγμένες συμπεριφορές προκειμένου να χάσουν βάρος, συμπεριλαμβανομένων του να χάνουν γεύματα, να προκαλούν εμετό, να καπνίζουν πολύ για να μειώσουν το αίσθημα της πείνας και να κάνουν χρήση καθαρτικών. Η εικόνα του σώματος είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για την αυτοεκτίμηση του ατόμου, ειδικά των νέων. Από την παιδική μας ηλικία γινόμαστε δέκτες εικόνων για το πώς θα πρέπει να είναι οι γυναίκες, εικόνες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Όταν, λοιπόν, ειδικά οι νέες κοπέλες μπαίνουν στην εφηβεία και το σώμα τους αρχίζει να αλλάζει, βλέπουν ότι δεν γίνεται όπως αυτά που βλέπουν στα περιοδικά. Έτσι, νιώθουν ανεπαρκείς και μη ελκυστικές, απογοητεύονται και πιστεύουν ότι γενικά δεν αξίζουν.
Στην ίδια παγίδα όμως πέφτουν και οι άντρες. Πολλοί νεαροί αντιμετωπίζουν προβλήματα αυτοεκτίμησης που πηγάζουν από το ότι δεν έχουν τη σωματική διάπλαση που θα ήθελαν- ειδικά όσον αφορά τη μυϊκή τους μάζα. Οι νέοι άντρες στις μέρες μας νιώθουν ότι πρέπει να αποκτήσουν γυμνασμένο σώμα προκειμένου να δείξουν τη δύναμη και την αρρενωπότητα τους και υποφέρουν όταν τα κιλά και ο σωματότυπός τους δεν τους επιτρέπει να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Είναι εύκολο για τους ανθρώπους να νιώθουν ότι χάνουν την μπάλα όταν νομίζουν ότι δεν μπορούν να βρουν τη θέση τους στον κόσμο. Η «υπαρξιακή κρίση» χτυπάει την πόρτα πολλών ενηλίκων, οι οποίοι μπαίνουν στη διαδικασία να αναρωτιούνται «Τι κάνω εγώ στη ζωή μου;» « ποια είναι η αξία μου;». Η αδυναμία να δώσουν απάντηση στα ερωτήματα αυτά ενδέχεται να αποτελέσει μεγάλη πρόκληση για την αυτοπεποίθηση τους.
Δεν είναι σπάνιες οι φορές που οι άνθρωποι θέτουν μη ρεαλιστικούς στόχους στη ζωή τους. Είτε η πίεση προέρχεται από τον εαυτό τους, τα σημαντικά πρόσωπα για αυτούς (τα πρότυπά τους) ή τους συνομηλίκους πολλοί άνθρωποι περιμένουν πάρα πολλά από τον εαυτό τους, πιο πολλά από όσα μπορούν να πετύχουν. Αναπόφευκτη, λοιπόν, είναι η αποτυχία, που οδηγεί σε ματαίωση και ένα γενικότερο αίσθημα αποτυχίας πλήττει ανεπανόρθωτα την αυτοεκτίμηση.
Λάθος επιλογές του παρελθόντος είναι επίσης ικανές να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση. Συχνά οι άνθρωποι εγκλωβίζονται σε συγκεκριμένα μοτίβα λήψης αποφάσεων και δράσης. Λάθος επιλογές του παρελθόντος δεν αποκλείεται όταν γενικευτούν να οδηγήσουν σε ένα βεβιασμένο συμπέρασμα του τύπου: «είμαι κακός άνθρωπος» ή «τα κάνω πάντα σκατά στη ζωή μου.». Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας αρνητικής εικόνας για τον εαυτό και της άποψης ότι τίποτα δε μπορεί να αλλάξει τώρα. Έτσι δεν υπάρχει καν η προσπάθεια αλλαγής, το άτομο συνεχίζει να παίρνει τις λάθος αποφάσεις και υιοθετεί μια αρνητική εικόνα εαυτού που μόνο κακό μπορεί να κάνει στην αυτοεκτίμησή του.
Σαν απόρροια του παραπάνω, το άτομο υιοθετεί μοτίβα σκέψης στα οποία κυριαρχεί ο αρνητισμός. Όταν συνηθίζει κανείς να σκέφτεται, να νιώθει και να μιλάει για τον εαυτό του με έναν συγκεκριμένο τρόπο (αρνητικό), αυτό γίνεται συνήθεια. Θα έχετε ενδεχομένως ακούσει για τη «μνήμη των μυών». Όταν το σώμα συνηθίσει να κάνει μια συγκεκριμένη άσκηση επαναλαμβανόμενα, ο εγκέφαλός του αυτόματα στέλνει τα απαραίτητα σήματα ώστε να κάνει όσα χρειάζεται για να γίνει η ενέργεια αυτή αυτόματα. (π.χ. αν κάποιος κάνει ποδήλατο πολύ συχνά και για αρκετή ώρα, ο εγκέφαλός του λειτουργεί έτσι ώστε αυτόματα να μπορεί να ισορροπήσει στη σέλα, γιατί έχει «εκπαιδευτεί» σε αυτό). Οι σκέψεις και τα συναισθήματα, λοιπόν, λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο μερικές φορές. Αν έχετε νιώσει πολλές φορές ότι δεν έχετε αξία σαν άνθρωποι ή ότι είστε διαφορετικοί (με την αρνητική έννοια), αν συνεχώς σκέφτεστε και μιλάτε με αρνητικό τρόπο για τον εαυτό σας, τότε είναι πολύ πιθανό να συνεχίσετε να σκέφτεστε έτσι ακόμα και αν καταφέρετε να σπάσετε ορισμένες φορές τον κύκλο των αρνητικών αυτών σκέψεων.
Οι επιλογές σας μπορούν να βελτιώσουν την αυτοεκτίμησή σας.
Το σημαντικότερο που μπορείτε να κάνετε όταν κάνετε την αυτοκριτική σας είναι να σκέφτεστε και να επιλέγετε με σκοπό να βελτιώσετε τη ζωή σας. Είτε το πιστεύετε είτε όχι, έχετε μοναδικά ενδιαφέροντα, δυνάμεις, ικανότητες και συναισθήματα που για πολλούς λόγους μπορούν να ευνοήσουν πραγματικά αυτούς που βρίσκονται δίπλα σας. Όταν αναλογίζεστε λοιπόν την αξία σας, ποιοι είστε και γιατί υπάρχετε, σιγουρευτείτε ότι θα ψάξετε και για αυτά τα μοναδικά σας χαρακτηριστικά και θα αναγνωρίσετε την ύπαρξή τους. Και όταν το κάνετε και έρθετε σε επαφή με τα χαρακτηριστικά εκείνα που σας κάνουν μοναδικούς, ίσως η αυτοεκτίμησή σας φτάσει στα υψηλότερα επίπεδά της!
